مشگین شهر در 90 کیلومتری اردبیل با مرکز استان اردبیل و 180 کیلومتری پارس آباد در استان اردبیل و 65 کیلومتری اهر و 150 کیلومتری تبریز در استان آذربایجان شرقی بوده و دومین مسیر اصلی از استان اردبیل به تبریز از مسیر مشگین به اهر و اهر به تبریز است و در ارتفاع 1400 متری از سطح دریا قرار دارد.

در پیرامون مشگین‌شهر سنگ‌نبشته‌ای منسوب به شاپور دوم ساسانی وجود دارد. سنگ‌نبشته مشگین‌شهر در 150 متری غرب کهنه قلعه در کمرکش ارتفاع غربی درهٔ نوروز یاماجی در درون باغ نوروز قرار دارد. این سنگ‌نبشته امروزه به خاطر ویرانگری گنج‌جویان تقریباً از میان رفته‌است ولی نوشته‌های آن بررسی و ترجمه شده‌است. مضمون این نوشته در مورد فرمان و تاریخ ساخت کهنه قالا (کهنه قلعه) است که به فرمان نرسه‌هرمزد نوشته شده‌است.

سکه‌های به دست آمده از منطقه، متعلق به چند دوره تاریخی و بیشتر مربوط به زمان اتابکان آذربایجان است.

حمدالله مستوفی در سال 740 هجری خیاو را این‌گونه ذکر کرده‌است: خیاو قصبه‌ای است در قیلی کوه سبلان افتاده‌است و چون سبلان در جنوب اوست هوایش رو به سردی مایل است. آبش از کوه جاری است. باغستان اندک دارد حاصلش غله بیشتر بوده، مردمش اکثراً موزه دوز و چوخاگر هستند حقوق دیوانی اش دو هزار دینار است.

خیاو در دوره صفویه گرفته به گونه‌ای که، یکی از اولاد شیخ صفی شیخ حیدر حاکم و والی منطقه مشگین و برزند مغان در یکی از دره‌ها به دست مردی به اسم شیروان شاه باغی کشته شد.

در زمان ناصرالدین شاه، حاکمی به نام حسنعلی خان وارد مشگین‌شهر شد و به شرارت‌ها پایان داد. با آغاز مبارزات مردم در راه کسب مشروطیت، روسیه تزاری هرج و مرج طایفه‌های شاهسون را به صلاح و صرفه خود ندید و به درخواست حکومت استبدادی وقت، در صدد سرکوب طایفه‌های شاهسون برآمد. چهار لشکر روسی از چهار طرف به سوی خیاو حرکت کردند. ژنرال مدداوف از اردبیل و دالماچوف از تبریز، طوایف شاهسون را محاصره و پس از زد و خوردها و مقاومت شدید، آن‌ها را وادار به تسلیم کردند. سپس همه دارایی شاهسون‌ها تقسیم شد. این سال را ایلات، مبدأ و مأخذ تاریخی قرار می‌دهند که در میان آواره‌ها و چادرنشین‌ها به بولگی ایلی یا سال تقسیم مشهور است.

بر اساس آمار کلی تا سال 1392 در شهرستان مشگین‌شهر بیش از 595 اثر یادمانی و تاریخی به ثبت رسیده‌است.

گردشگاه‌ها

پل معلق مشکین‌شهر، بطول ۳۶۵ متر طولانی‌ترین پل معلق پیاده‌رو در ارتفاع ۸۰ متری از رودخانه خیاو چایی
قله ساوالان با ارتفاع 4811 متر که سومین قله بلند کشور و تنها قله آتشفشانی که دارای دریاچه در قله خود می باشد
پارک جنگلی مشگین‌شهر
شیروان دره‌سی
هوشنگ میدانی
شهر یئری، محوطه باستانی با قدمت بیش از ۱۰,۰۰۰ سال
مجتمع آبدرمانی قینرجه
مجتمع آبدرمانی ولزیر
مجتمع آبدرمانی دودو
مجتمع آبدرمانی شفا
مجتمع آبدرمانی آخارباخار
مجتمع آبدرمانی یئل سویی
چشمه آبگرم قوتورسویی
مجتمع آبدرمانی شابیل
چشمه آبگرم روستای موئیل
حاتم مئشه‌سی، جنگل طبیعی از درختان بلوط و فندق
قشلاق تنگ
منطقه گردشگری کپز
رودخانه قره سو (مشکین شهر)
آبشارهای رودخانه‌های کرکری،خیاوچایی، مشکین چایی
روستاهای سرسبز اطراف مشکین
قبرستان تاریخی اونار (روستای اونار مشکین شهر)

لازم به توضیح است که آبگرم های مشگین شهر برخلاف بسیاری از شهر های دارای آبگرم فاصله های چند کیلومتری و حتی چند ده کیلومتری از هم دارند و خصوصیات درمانی آنها کاملا با هم تفاوت دارد. در بسیاری ازشهرهای دیگر آبدرمانی ها فاصله چند متری از هم دارند و خصوصیات درمانی و خصوصیات شیمیایی آبها عمدتا یکسان است و استفاده از تمام آنها دامنه درمانی محدودی دارد.

آثار باستانی و قلعه‌های تاریخی

سنگ‌نبشته ساسانی
شهریئری
مقبره شیخ حیدر
قلعه قهقهه
نقوش صخره‌ای شیخ مدی
دیو قالاسی
قلعه بربر
کهنه قالا
قلعه ارشق
قیزقالاسی
محوطه تاریخی ایلانلی داغ
غارهای دو طبقه عصر حجر روستای بینه‌لر
قالا
آق قالا
شهریئری
قالاباشی احمدآباد